Return to flip book view

Gagalı Balina Toplu Karaya Vurma Olayı Ön Rapor 21 Şubat 2023 KKTC Turizm, Kültür, Gençlik ve Çevre Bakanlığı Çevre Koruma Dairesi KKTC Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Veteriner Dairesi

Gagalı Balina Toplu Karaya Vurma Olayı – Ön Rapor 2 KIBRIS’DAKİ GAGALI BALİNA ÖLÜMLERİ HAKKINDA ÖN RAPOR 09-13 Şubat 2023 tarihlerinde yedisi güney, beşi kuzey Kıbrıs’ta olmak üzere toplam 12 adet gagalı balina karaya vurdu. Bazıları bulunduklarında ölü, bazıları ise canlıydı, ancak süre geçtikçe gösterilen çabalara rağmen hepsi öldü. Yapılan nekropsi çalışmalarının ön sonuçlarına göre kuzeydeki beş balinanın akustik travmaya bağlı gaz embolisi nedeniyle öldüğü düşünülmektedir. Gagalı balinaların tüm dünyada askeri tatbikatlardan ve sismik sörveylerden etkiledikleri bilinmektedir. NAVTEX verilerine göre adanın doğu, güney ve batı bölgelerinde geniş alanlarda balinaların karaya vurduğu günlerde planlı askeri atış talimleri olduğu görülmektedir. Karaya vurma vakalarının artmasından endişe edildiğinden tüm ülkelerin doğu Akdeniz’de planlı/plansız askeri tatbikatlarını durdurması gerekmektedir.

Gagalı Balina Toplu Karaya Vurma Olayı – Ön Rapor 3 Güneyde biri Poli’de, biri Galia’da, üçü Pomos’ta biri Pachyammos’ta, biri de Pirgos’ta, kuzeyde ise biri Gemikonağı’nda, ikisi Gaziveren’de, biri Yeşilırmak’da, biri de Erenköy’de olmak üzere toplam 12 gagalı balina (Ziphius cavirostris) Kıbrıs Adası’nın batı-kuzeybatısında karaya vurdu. Kuzey’de karaya vuran gagalı balinalara yetkilendirilmiş kurum olan Taşkent Doğa Parkı (Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü) müdahale ederek Sahil Güvenlik, Lefke Belediyesi, Güzelyurt Belediyesi, Güvenlik Kuvvetleri Komutanlığı, Polis Genel Müdürlüğü, bölgedeki balıkçılar ve gönüllü vatandaşların desteği ile kurtarma çalışmalarını yürüttü. Ne yazık ki karaya vuran balinalar ya ölü halde bulundu ya da tüm müdahalelere rağmen karaya vurduktan kısa süre sonra yaşamını yitirdi. Benzer şekilde güneydeki 7 balinanın da yaşamlarını yitirdiği öğrenildi.

Gagalı Balina Toplu Karaya Vurma Olayı – Ön Rapor 4 Nekropsi çalışmaları için 4 balina DoğaPark’a taşınırken Erenköy’deki balinanın nekropsisi yerinde gerçekleşti. Nekropsi çalışmalarına Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü dışında Veteriner Dairesi, Çevre Koruma Dairesi, Hayvancılık Dairesi ve Türkiye’den çalışmalara destek veren Türk Deniz Araştırmaları Vakfı’ndan deniz memelileri uzmanları katıldı.

Gagalı Balina Toplu Karaya Vurma Olayı – Ön Rapor 5 Yapılan nekropsi çalışmalarının ön sonuçlarına göre; Boyları 3,9-4,7m arasında değişen beş genç (2’si dişi, 3’ü erkek) balinanın Erenköy’deki hariç besi durumları iyiydi. Nekropsi yapılan beş hayvan değerlendirildiğinde tümünün muhtelif organlarında damar içerinde hava kabarcıkları net olarak görüldü. Gastrointestinal sistemden enfektif etkisi olmayacak miktarda cestod, nematod, askarid parazitleri belirlendi ve ileri tetkikler için hepsi toplandı. Böbreklerde renal pelvis’i kaplayan, Erenköy’deki bireyde üretere de yayılmış şekilde nemtod enfestasyonu yoğun şekilde görüldü. Tüm parazitler temizlenmiş, morfolojik ve genetik çalışmalar yapılmak üzere uygun şekilde saklanmıştır.

Gagalı Balina Toplu Karaya Vurma Olayı – Ön Rapor 6 Özellikle karaciğerde de gaz embolisine bağlı olabilecek yapısal değişimler görülmüş ve detaylı incelemeler için örnek alınmıştır ve tüm incelemelerin sonucu ayrıca bildirilecektir. Ön bulgulara göre, beş bireyde de benzer olarak, organlarda genel hemorojik bir görünüm hakimdi. Damarlardaki hava kabarcıkları, organlardaki değişimler, organlarda görülen patolojiler değerlendirildiğinde ses kaynağından kaçma sırasında normal dalış davranışının değişmesi nedeni ile vurgun hastalığında olduğu gibi gaz embolisi oluştuğu düşünülmektedir. Bunun nedeninde kafa ve kulak kanalı etrafındaki kanamalar değerlendirildiğinde akustik bir travmaya bağlı oluştuğu değerlendirilmektedir. Nekropsisi yapılan tüm bireylerin midelerinin dolu olduğu, dolayısıyla yaşanan bu durumun akut olarak geliştiğini ve uzun süreli bir etkiye bağlı olmadığını göstermektedir.

Gagalı Balina Toplu Karaya Vurma Olayı – Ön Rapor 7 Tüm bunların dışında bir bireyin mide içeriğinde 20×16 cm boyutunda bir adet tek kullanımlık plastik ambalaj bulunmuştur. Her ne kadar bu plastik ambalajın hayvanın ölümüyle ile direk ilgili olmadığı değerlendirilmiş olsa da denizlerimizde tek kullanımlık plastik atıkların deniz canlılarına verebileceği zararlar bakımından önemli bir örnek teşkil etmektedir. Daha önce medyaya yansıdığının aksine vakaların Türkiye’de gerçekleşen büyük depremlerle herhangi bir ilişkisi olmadığı düşünülmektedir. Her ne kadar depremlerin akustik etki yarattığı bilinse de, oluşan depremlerin karada gerçekleşmesi ve depremlerden 3,5 gün sonra karaya vurma vakalarının görülmesi nedeni ile ölümleri ile ilgili olmadığı değerlendirilmiştir. Ayrıca dünyada balinaların deprem sebebiyle öldüğü bilimsel olarak kanıtlanmamıştır. Akdeniz havzasında sürekli bulunan toplam 12 tür balina ve yunustan biri olan gagalı balinalar, Atlantik popülasyonundan genetik olarak ayrılmış, genellikle derin dalış (500-1500m) yapan, sualtı kanyonları ve kompleks dip yapılarını seven, ancak abisal düzlüklerde de görülen ve kalamarlarla beslenen dişli balinalardır. Akdeniz popülasyonunun yaklaşık 6000 birey olduğu tahmin edilmekte ve Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) Kırmız Liste’de Nesli Tehlike Altında-Vulnarable (VU)/Duyarlı olarak sınıflandırılmaktadır. Gagalı balinalar 3m civarında doğarlar, 7-11 yaşlarında 5,5-6.0m boylarında üreme olgunluğuna erişirler. Gagalı balinaların tüm dünyada askeri tatbikatlarda kullanılan düşük ve orta frekanslı sonarlardan ve petrol/doğal gaz aramak için yapılan sismik sörveylerdeki kullanılan ses kaynaklarından akustik travma geçirdikleri ve bu nedenle toplu olarak karaya vurdukları bilinmektedir. Bunun dışında Akdeniz’de ikincil tehdit; kullanımı yasak olarak akıntı ağları (drift net) ile yapılan avcılık ve makroplastik yutulması sonucu doğan ölümlerdir. Akdeniz’de 1963 yılından beri şimdiye kadar bilinen yaklaşık 20 toplu ölüm vakası görülmüş, en sonuncusu geçen sene şubat ayında Yunanistan’ının Korfu Adası’nda yaşanmış ve bölgedeki sismik sörveyle ilişkilendirilmiştir. Bununla birlikte, Karadeniz, Akdeniz

Gagalı Balina Toplu Karaya Vurma Olayı – Ön Rapor 8 ve Mücavir Atlantik Bölgesinde Yaşayan Deniz Memeli Türlerinin Korunması Anlaşması(ACCOBAMS) üyesi ülkeler, 2013 yılında (Resolution 5.13) Akdeniz'de belirlenen “Gagalı Balinalar Özel Alanları”nda sonar veya su altı patlamalarının olduğu askeri tatbikatlarının yapılmasından mutlak kaçınılması gerektiğine karar vermiştir. Ayırıca gelen bir ihbar üzerine, 15 Şubat 2023 Çarşamba günü Türkiye’de Antalya, Alanya'nın Okurcular Mahallesi kıyısında yaklaşık 4m boylarında bir gagalı balinanın daha canlı olarak karaya vurduğu ve denize geri yönlendirildiği öğrenilmiştir. Yapılan araştırmalar ve elde edilen NAVTEX verilerine göre Şubat ayında adanın doğu, güney ve batı bölgelerinde geniş alanlarda Rusya Federasyonu’nun planlı askeri atış talimleri olduğu görülmektedir. Ölümlerin artmasından endişe edildiğinden önlem amaçlı tüm ülkelerin doğu Akdeniz’de ve özellikle kırılgan habitatları ve savunmasız fauna ve flora türlerini destekleyen benzersiz bir deniz ekosistemi olan Finike Denizaltı Dağları Özel Çevre Koruma Bölgesi’nde planlı/plansız tüm askeri tatbikatların durdurması gerekmektedir.